Điệp viên hoàn hảo: Một góc nhìn về tình bạn

Tháng 9 vừa rồi, một sự kiện lớn trong ngành xuất bản nước nhà là cuốn sách Điệp viên hoàn hảo của Giáo Sư Larry Berman (giáo sư sử học của Mỹ) được biên dịch và xuất bản tại Việt Nam. Cuốn sách kể về cuộc đời hoạt động gián điệp đầy bí ẩn nhưng cũng đầy thành công của ông Phạm Xuân Ẩn.

Đi ngược lại thời gian một chút, tháng 9/2006, Ông Phạm Xuân Ẩn đã trút hơi thở cuối cùng trong sự thương tiếc của gia đình, bè bạn, và những người yêu mến ông, thọ 79 tuổi, vào cái tuổi “xưa nay hiếm”. Ông vẫn thường đùa với bạn bè là “tôi đã sống quá lâu trên đời này rồi, đủ rồi”, và ra đi với một tâm trạng thanh thản.

Khoảng năm 2005, Báo Thanh Niên có đăng loạt bài về Phạm Xuân Ẩn, người huấn luyện chó cảnh nổi tiếng nhất tại Sài Gòn. Bạn đọc biết thêm không chỉ ông là một nhà tình báo lỗi lạc, mà cũng là một người biết chơi, biết thưởng thức những thú vui tao nhã.

Vào năm 1990, ông được phong hàm Thiếu tướng, anh hùng của Quân đội nhân dân Việt Nam.

Riêng tôi, được biết về ông cách đây không lâu, qua các phương tiện thông tin đại chúng và qua những lời kể của một người bạn. Ấn tượng nổi bật của tôi về ông là một nhà tình báo lỗi lạc mà Việt Nam đã sản sinh. Ông đã lập nhiều chiến công to lớn, giúp cho quân đội cách mạng biết được chiến lược của Mỹ và Việt Nam cộng hòa và tìm ra những chiến lược đối phó, thực tế mang lại cho quân đội Việt Nam nhiều chiến công như trận Ấp Bắc, Lam Sơn… Tôi cũng được biết ông là một nhà báo giỏi, là người có mối quan hệ sâu rộng trong chính giới tại Sài Gòn những năm 50,60,70. Ông vừa là nhà báo, vừa là nhà tình báo. Được mọi người kính nể, kể cả những người Mỹ, những người Việt Nam Cộng Hòa, và những người Cộng Sản.

Sau khi đất nước thống nhất, tuy là người dành được nhiều chiến công hiển hách, nhưng ông cũng không tránh khỏi những nghi ngờ từ chính chuyền mới, chỉ vì trong đầu họ luôn hiện diện câu hỏi, làm sao mà ông tạo được vỏ bọc cho mình mà chính quyền Việt Nam Cộng Hòa, và cả người Mỹ lại không nhận ra. Và một thời ông có làm việc cho báo Time, hãng tin Reuters, thì liệu ông có làm việc cho CIA hay không?

Chiến tranh biết bao mất mát, phe bên này, phe biên kia, đúng đúng sai sai, thật thật giả giả, tuyệt nhiên tôi không dám bàn tới, vì cũng không có đủ cái nhìn đúng đắn để đánh giá. Đọc xong cuốn Điệp Viên Hoàn Hảo, tôi bỗng thấy có rất nhiều ý nghĩa về Tình bạn, về mối quan hệ của một người với những người xung quanh, về lối sống và cách tiếp thu văn hóa.

Một trong những vốn quý nhất của Phạm Xuân Ẩn, theo tôi, không phải là những chiến công hiển hách, mà là những người bạn. Ông phân chia rất rạch ròi, công việc riêng, bạn bè riêng. Tuy phải thực hiện sứ mệnh cao cả để giải phóng đất nước, nhưng tuyệt nhiên ông không bao giờ “lợi dụng” những người bạn, mà luôn luôn sẵn lòng giúp đỡ họ khi cần. Điều này thể hiện qua ba giai đoạn, mà theo tôi là ba giai đoạn có tính bước ngoặc trong cuộc đời ông.

Ông đã có một thời gian học tập Báo chí tại trường Orange Coast. Ở đây ông được tiếp xúc với nhiều người bạn trên toàn thế, giới, đặc biệt là những người Mỹ. Ông được tiếp xúc với lối sống, cách nghĩ, cách tư duy và đối xử quan hệ với những người bạn. Sau này khi gặp lại những người bạn ông đã nói “đây là khoảng thời gian hạnh phúc nhất trong cuộc đời của tôi”. Tuy nước Mỹ đã gây ra cuộc chiến tranh tàn khốc trên đất nước Việt Nam, nhưng tuyệt nhiên không vì thế mà ông không thích những người bạn Mỹ. Ngược lại, ông thấy ở họ là những người bạn chân thật, giàu lòng nhiệt thành, và có tư duy độc lập cao độ, là những thứ mà ông đánh giá cao.

Hai năm học ở trường Orage Coast là khoảng thời gian không nhiều, nhưng ông đã được sống trong không gian văn hóa Mỹ, và ông đã học được từ những người bạn Mỹ rất nhiều điều.

Sau khi trở lại Việt Nam, dưới vỏ bọc là một nhà báo của Reuters, rồi Time, tranh thủ mọi mối quan hệ, mọi nguồn tin để thực hiện sứ mệnh tình báo của mình. Ông quen biết sâu rộng với nhiều giới, và ở đâu, họ cũng dành cho ông một sự tin tưởng cao độ. Bởi vì họ thấy, ông là một người bạn chân thành, và luôn tìm ở ông những lời khuyên bổ ích, từ những phân tích nhận định sắc sảo của ông. Sau khi biết ông là tình báo của miền Bắc, cũng có những người bạn trách cứ ông rằng ông đã lợi dụng thời gian làm việc cho báo Time, Reuters, và những mối quan hệ, để thực hiện sứ mệnh của mình. Nhưng hầu hết, những người bạn khác đều tin tưởng ông. Ông là người Việt Nam, cũng như bao người Việt Nam, đều phải có nghĩa vụ với đất nước khi bị chiến tranh, chỉ thế thôi, còn đối với những người bạn ông đã sống hết lòng.

Trong mọi mối quan hệ với những người bạn, ông chân tình, nhẹ nhàng, quan tâm đến những điều ý nhị nhỏ nhất. Chính vì thế họ rất quý mến ông. Đã là bạn của ông thì ông bao giờ cũng cố gắng giúp sức họ, khi có thể. Thực tế là có nhiều người bạn được ông giúp đỡ, thoát chết trong gang tức.

Tôi ấn tượng và xúc động với hành động chiều 29/4/1975, ông đã cố hết sức mở cánh cửa của dinh Độc Lập, để cho Bác sỹ Trần Kim Tuyến lọt qua nhằm kịp chuyến di tản. Bác sỹ Trần Kim Tuyến, là người chống cộng hết mình. Nhưng khi cuộc chiến đã tàn, ông Phạm Xuân Ẩn đã không còn khái niệm bên ta bên mình, gạt lại tất cả, đằng sau là tình bạn của hai người. Ông cứu bác sỹ Trần Kim Tuyến với tư cách là một người bạn.

Mỗi người cần có một mục tiêu sống, một đường đi cho mình. Trong suốt cuộc đời của họ, họ phải gặp nhiều người tiếp xúc với nhiều người bạn. Trong mối quan hệ với bạn bè, thì sự chân thành, lòng nhiệt tâm giúp đỡ bạn mỗi khi cần là điều quan trọng nhất.

Nước Mỹ rộng lớn, là cường quốc về khoa học quân sự. Sở dĩ nước Mỹ đạt được những thành công vượt bậc, một phần vì những con người có lối tư duy độc lập, luôn lạc quan với tương lai, những người nhiệt thành vì bè bạn, những người dân hết lòng giúp đỡ người khác không một chút tính toán. Hai năm sống ở Mỹ, và cùng làm việc với những người bạn ông đã thấm được tinh thần văn hóa Mỹ. Chính cái kiểu nói chuyện hay đùa, hài hước, những câu nói ý nhị sâu sắc ông cũng học được từ những người bạn Mỹ.

Tuy là người kiến thức đầy mình, nhưng lúc nói chuyện với người khác, ông bao giờ cũng tỏ ra từ tốn, không một chút gì chứng tỏ mình là trội hơn người khác và ông luôn nhẹ nhàng hóa mọi câu chuyện. Người tiếp xúc luôn luôn cảm thấy vui khi được nói chuyện với ông.

Còn nhớ cách đây hai năm, lúc VTV3 có làm chương trình người đương thời. Khi được hỏi đại ý là bằng cách nào ông có thể lấy được nhiều tài liệu quan trọng? Ông đã trả lời một cách hài hước rằng bà Ba Béo (là người liên lạc nội thành của ông) thường xuyên gặp ông, mà chính vì ông sợ bà quá, nên ráng kiếm được nhiều tài liệu thôi! Câu trả lời khiêm tốn, ý nhị, nhưng hài lòng tất cả mọi người nghe, không chút gì là khoa trương hoa mỹ. Nhưng thực tế ẩn chứa đằng sau đó là cả một quá trình – mà trong đó cả người lấy tin là ông và cả người liên lạc là bà Ba bất chấp mọi hiểm nguy, quên đi mạng sống của mình mới có được.

Rất tiếc là tôi biết về ông quá muộn, sau một năm khi ông đã qua đời. nhưng những giá trị mà ông để lại rất đáng để cho tôi học tập. Tôi sẽ nhớ mãi về ông, một người vĩ đại nhưng bình dị. Chắc chắn ông là người bạn tốt của những ai đã từng là bạn với ông.